ŚREDNIOWIECZE V – XV 

            Muzyka średniowieczna podporządkowana była religii chrześcijańskiej. Komponowano jednogłosowe pieśni religijne (chorały) na chór a cappella, czyli bez towarzyszenia instrumentów. Powstawały również pierwsze utwory wielogłosowe: motet i madrygał. Rozwijała się też notacja muzyczna – wprowadzono neumy.

            Przyjmuje się, że od 476 roku czyli od upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego do upadku Konstantynopola w 1453 roku przez wojska Tureckie. Sztuka i nauka podporządkowane były kościołowi a główne ośrodki kultury to klasztory i kościoły. We wczesnym średniowieczu muzyka funkcjonowała w dwóch nurtach: muzyka świecka i religijna.

            Świecka – związana z życiem, obyczajami i obrzędami ludności wiejskiej oraz stanu szlacheckiego, rycerskiego i dworskiego. Była przekazywana z pokolenia na pokolenie.

            Religijna – związana z przyjęciem chrześcijaństwa w 313 r. przez cesarstwo rzymskie a później przez pozostałe narody i państwa europejskie. Muzyka ta rozwijała się w oparciu o wpływy Wschodu i dzięki temu ustawicznie się rozwijała. Tworzono psalmy i hymny. Teksty psalmów czerpano z Biblii, a hymny komponowano na chwałę Bożą. Początkowo była to tylko muzyka wokalna, dopiero pojawienie się organów w XIII w. spowodowało rozwój muzyki instrumentalno-wokalnej.

 

 Chorał gregoriański

            Od ogłoszenia przez Konstantyna Wielkiego w 313 roku wolności wyznania dla chrześcijan powstają kościoły, katedry i klasztory w których rozwija się kultura muzyczna chrześcijaństwa. Początkowo wykonywano jedynie muzykę wokalną, jednogłosową a używanie instrumentów było wręcz zakazane. W latach 590 – 604 papież Grzegorz I Wielki nakazał ostateczny wybór melodii kościelnych służących do nabożeństw i zebrać je w tzw. Antyfonarz. Muzykę w nim zebraną nazywamy chorałem gregoriańskim a jego charakterystycznymi cechami są: jednogłosowość, ametryczność i melizmatyczność.

Chorał gregoriański – zbiór śpiewów liturgicznych Kościoła Rzymsko-katolickiego. Jednogłosowy, a’cappella, melizmatyczny, ametryczny, wykonywany w miejscach świętych przez mężczyzn. Tworzy go sześć części stałych mszy świętej:

• Kyrie (Panie)
• Gloria (chwała)
• Credo (wierzę)
• Sanctus (święty)
• Benedictus (błogosławiony)
• Agnus Dei (Baranek Boży)

oraz śpiewy różnych nabożeństw, na przykład hymny, psalmy.

Słowniczek:

Antyfonarz – nazwa ksiąg zawierających śpiewy liturgiczne.

Melizmat – śpiew melodii na jednej sylabie, obejmująca kilka a nawet kilkanaście dźwięków o różnej wysokości.

Jednogłosowość – wszystkie głosy śpiewają tą samą melodię.

Ametryczność – brak metrum i związanych z nim taktów w utworze muzycznym, brak pulsu.

 

 Polska muzyka średniowiecza

            Za datę wyznaczającą początek polskiego średniowiecza uznaje się chrzest Polski w 966 r. Do najstarszych zabytków muzycznych zaliczamy Bogurodzicę oraz Gaude, Mater Polonia (Ciesz się, Matko Polsko), Oj, chmielu, chmielu, Breve regnum.

Pierwsza z nich jest pierwszą pieśnią w języku polskim, której najwcześniejsze znane zapisy pochodzą z XIII wieku. Była pieśnią bojową rycerstwa polskiego, wykonywana w ważnych momentach historii Polski np. wg. kronikarza Jana Długosza, przed bitwą pod Grunwaldem w 1410 roku.

Z tego okresu pochodzi również Gaude, Mater Polonia napisany po łacinie przez Wincentego z Kielczy. To pieśń jednogłosowa ku czci św. Stanisława – biskupa krakowskiego.

Breve regnum erigitur – Pieśń w języku łacińskim, najstarsza znana pieśń żakowska wśród uczniów krokowskich. Śpiewano ją  podczas święta żaków. Mówi o zwyczaju panującym podczas którego uczniowie porzucali obowiązki i przejmowali władzę w szkole. Jej zapis pochodzi z XV w.

Oj, chmielu, chmielu – najprawdopodobniej najstarsza pieśń polska pochodząca jeszcze z czasów pogańskich. Śpiewana była podczas oczepin na weselach. Jeszcze w końcu XIX w. śpiewano ją i w dworach szlacheckich i w domach chłopskich.

 Trubadurzy i Truwerzy

Obok muzyki religijnej powstawała również świecka. Była to muzyka ludowa, dworska, wojskowa, myśliwska. Średniowieczni książęta i rycerze sami tworzyli poezje i muzykę. Złoty wiek poezji trubadurów trwał od połowy XII wieku do końca XIII wieku. Określenie Trubadurzy jest używane często w znaczeniu ogólnym w odniesieniu do wszystkich wędrownych śpiewaków. Należy jednak pamiętać, że właściwi trubadurzy wywodzą się z wyższych sfer południa Francji. Wędrowni muzycy innych rejonów Europy to: truwerzy – północ Francji, minnesingerzy – z Niemiec, skaldowie – ze Skandynawii, rybałci – z Polski. Ich utwory wykonywane były często z towarzyszeniem instrumentów takich jak lutnie, flety, fidel czy szałamaje.

 
Początki wielogłosowości

            Już w średniowieczu pojawiły się pierwsze próby komponowania muzyki wielogłosowej. W znacznej mierze przyczynili się do tego mnich Leoninus i jego uczeń Perotinus. Obaj mieszkali w Paryżu, byli kantorami i organistami w katedrze Notre Dame. Pierwszy z nich do jednogłosowego chorału dopisał drugi głos – komponował melodie dwugłosowe. Ten sposób śpiewania nazwano organum. Zachwycony odkryciem nauczyciela Perotinus dodał jeszcze trzeci i czwarty głos. Ci kompozytorzy uznawani są za twórców wielogłosowych form wokalnych m. in. motetu.

 

RENESANS 1450 – 1600

Wiek XV i XVI to w kulturze i sztuce epoka renesansu, czyli odrodzenia. Za miejsce narodzin epoki uznaje się Włochy. W przeciwieństwie do średniowiecza, które skupiało się głownie na Bogu i sprawach duchowych, w renesansie w centrum uwagi znalazł się człowiek – jego poglądy, zainteresowania, jego poszukiwania odpowiedzi na pytania o sens życia. Ludzie renesansu zwani humanistami, zwrócili uwagę na dążenia człowieka i jego potrzeby. Działo się to na skutek laicyzacji[1] i zmiany roli Kościoła w życiu człowieka, ogromnych zmian gospodarczych oraz rozwoju miast.

Po tysiącu lat przypomniano sobie ideały piękna i formy kultywowane w starożytności. Nie zapomniano o Bogu, lecz wielbiono Stwórcę poprzez jego najwybitniejsze dzieła: świat i człowieka. W muzyce dominowała w dalszym ciągu religia i nadal rozwijała się polifonia wokalna a’ cappella. Istotą polifonii jest jednoczesne prowadzenie kilku samodzielnych głosów wokalnych lub instrumentalnych. Wszystkie głosy są równie ważne. Zwiększenie liczby głosów do czterech i więcej sprawiło, że rozwinęły się takie formy, jak: motet, msza i madrygał. Obok form wokalnych zaczęły pojawiać się formy instrumentalne pisane na lutnię i organy.

Życie stało się prostsze dzięki wielu wynalazkom naukowym i rozwojowi medycyny. Twórcy: Leonardo da Vinci, Rafael, Dante Alighieri, William Szekspir. Odkrycia naukowe i geograficzne: Jan Gutenberg – druk, Krzysztof Kolumb – odkrycie Ameryki, Vasco da Gama droga morska do Indii, Fryderyk Magellan – opłynięcie świata dookoła.

 

 Rozwój polifonii

W muzyce dominował w dalszym ciągu styl a cappella. Zwiększono liczbę głosów do czterech i więcej, które stopniowo się usamodzielniały. Najważniejsze jednak było ich melodyczne powiązanie. Polifoniczna technika prowadzenia samodzielnych głosów(melodii) tworzących współbrzmienia to kontrapunkt.

Rozwój wielogłosowości spowodował, że dotychczasowy sposób notacji neumatycznej okazał się niewystarczający. Wprowadzono notację menzuralną, która określała dokładnie czas trwania poszczególnych nut.

Kompozytorzy zaczęli specjalizować się w utworach na konkretny instrument i gromadzić je w specjalnych zbiorach zwanych tabulaturami.

 Pieśni i Madrygały

            W renesansie  bardzo ważną rolę ogrywał śpiew. Rozwijała się zarówno muzyka świecka jak i kościelna. Chorał gregoriański nie był już jedyną formą dopuszczaną w kościele. Zaczęły pojawiać się pieśni w językach narodowych. Powstawały takie formy jak np chanson – wielogłosowa pieśń o tematyce miłosnej. Nastąpił również rozkwit motetu – wokalnej formy wielogłosowej powstałej jeszcze w średniowieczu. Pierwotnie była to forma religijna z czasem jednak powstały też motety o tematyce świeckiej.

            Jednak główną formą świecką w epoce renesansu był madrygał – świecka pieśń polifoniczna do tekstów poetyckich. Te utwory miały najczęściej 2 lub 3 zwrotki. Sposób wykonania madrygału polegał na tym, że śpiewano głos najwyższy, a pozostałe 2-3 głosy mogły być grane na instrumentach lub śpiewane. Melodia była podporządkowana treści, którą stanowił najczęściej utwór poetycki. Poruszały tematy satyryczne lub miłosne. Jednymi z najwybitniejszych kompozytorów tworzących motety i madrygały byli Orlando di Lasso i Giovanni Pierluigi da Palestrina.

 

            W Polsce tworzyli:

Wacław z Szamotuł (1524-1560) – kompozytor i poeta. Studiował muzykę, matematykę, prawo i filozofię. Działał w kapeli królewskiej w Krakowie i w kapeli księcia Radziwiłła. Pisywał wielogłosowe utwory religijne oraz świeckie.

Mikołaj Gomółka (1535-1591) – ur. w Sandomierzu. Już jako chłopiec śpiewał w na dworze króla Zygmunta Augusta, później grał na instrumentach dętych. Zachowały się do dziś jego sławne dzieło Melodie na psałterz polski, pisane do tekstów Jana Kochanowskiego.

BAROK   1600 – 1750

Początek epoki związany jest nierozerwalnie z powstaniem pierwszej opery, natomiast zmierzch tej epoki to śmierć jej najwybitniejszego kompozytora J. S. Bacha.

Kompozytorzy kontynuują sztukę polifoniczną lecz powstające utwory pełne są przepychu, monumentalizmu, dynamiki i żywiołowości. Cechy te można dostrzec zarówno w muzyce jak i w architekturze i wystroju barokowych świątyń i pałaców. Sztuka odchodzi od ideału umiaru i równowagi. Wielką rolę odgrywają namiętność ludzkie, kontrastowość oraz przepych. W muzyce ważne stają się: wyrażanie uczuć, duże kontrasty dynamiczne, ozdobność melodii, popisywanie się śpiewem i grą.

Do najważniejszych kompozytorów zaliczamy:

Jan Sebastian Bach (1685-1750) – uznawany za najwybitniejszego kompozytora wszech czasów. Po pobycie w Weimarze zamieszkał w Lipsku i objął stanowisko dyrektora szkoły i kantora w kościele św. Tomasza. Nauczał muzyki, kierował chórem, uczył gry na organach, komponował utwory do nabożeństw i uroczystości religijnych. Aby utrzymać liczną rodzinę ciężko pracował po nocach w świetle świec skutkiem czego było oślepniecie przed śmiercią.

Wielka msza h – moll, Pasja wg św. Mateusza, Pasja wg  św. Jana.

Fryderyk Haendel (1685-1759) – podobnie jak Bach tworzył msze, kantaty, pasje, oratoria, koncerty i utwory kameralne, a oprócz tego opery ( Bach nie skomponował żadnej opery). Najważniejsze w jego twórczości są jednak oratoria (22).

Juda Machabeusz, Mesjasz.

Barokowe formy muzyczne

W Baroku bardzo mocno rozwijała się muzyka instrumentalna. Powstało wiele gatunków muzycznych, które eksponowały wirtuozostwo wykonawców, a także były urozmaiceniem dworskich spotkań.

Popularne formy:

Suita - nazwa pochodzi od francuskiego suite, dosłownie znaczy rząd, szereg. Jest to zbiór tańców kontrastujących ze sobą pod względem charakteru, tempa i metrum. Posiada części stałe, takie jak: allemande powolny (niemiecki), courante szybki (franc.), sarabanda (hiszp.) i gigu (ang.)  oraz inne, takie jak: menuet, loure, chanconne, polonaise, saltarello, gawot, bouree, rigaudon, passepied.

Concerto grosso – nazwa pochodzi z języka włoskiego i oznacza ona wielki koncert. To gatunek koncertu, w którym solistą jest grupa instrumentów (concertino) wykonująca swój utwór na tle orkiestry (tutti, ripieno).  Zazwyczaj składa się z trzech części: szybkiej, wolnej a następnie znów szybkiej. Koncerty takie tworzył m. in. Antonio Vivaldi czy G.F. Haendel

Fuga – polifoniczna forma wokalna, inst., wok. – inst. Najczęściej dwu-, trzy-, lub czterogłosowa. Podstawą jest technika imitacyjna. Fugę rozpoczyna wyrazisty temat w jednym głosie, który jest kolejno powtarzany przez pozostałe głosy. Temat ten może ulec przekształceniu w dalszej części utworu.

Oratorium - z włoskiego oratorio lub łacińskiego oratorium, oznacza miejsce modlitwy, dom modlitwy. Jest to wielka forma wokalno - instrumentalna, zbliżona do opery, ale pozbawiona akcji scenicznej, zwykle o tematyce religijnej, z reguły z okazji Bożego Narodzenia i Wielkanocy. Przeznaczone do wykonywania w kościołach lub Sali koncertowej. Z początku pisane były po łacinie, stopniowo jednak pojawiły się z tekstami w językach narodowych.

Camerata florencka – poeci muzycy końca epoki renesansu stawiający sobie na celu odnowienie idei antycznej. Swoje kompozycje nazywali dramma per musica. Pierwsza opera to Dafne napisana przez Jacopo Peri’ego w 1597 roku  lecz jej zapis nie zachował się do dziś. Natomiast najstarszą zachowaną jest opera Euridice wydana drukiem w 1600 roku dająca symboliczny początek nowej epoce Baroku. Jednak dopiero Claudio Monteverdi przyczynił się do rozwoju tego gatunku i dlatego nazywany jest ojcem opery.

 

Opera 

Powstanie opery zawdzięczamy działalności grupy kompozytorów, filozofów, poetów i muzyków włoskich tzn. Cameraty florenckiej. Pierwsza dramma per musica to Dafne napisana przez Jacopo Peri’ego w 1597 roku lecz jej libretto nie zachowało się do dziś. Natomiast najstarszą zachowaną jest opera Euridice wydana drukiem w 1600 roku dająca symboliczny początek nowej epoce - Baroku.

Opera – sceniczne dzieło wokalno-instrumentalne, gdzie muzyka współgra z akcją dramatyczną. Istotą tego przedstawiania jest synteza sztuk, czyli połączenie muzyki, literatury, teatru, plastyki i tańca. W widowisku tym treść (libretto) przedstawiona jest w formie śpiewu. Artystom śpiewającym na scenie towarzyszy akompaniament orkiestry, która znajduje się w kanale orkiestrowym tuż przed sceną lub częściowo pod nią.

Opera to połączenie kilku sztuk:

a) muzyka – partie solowe (arie), partie zespołowe (ansamble), chóralne i partie orkiestralne (uwertura, intermezzo);

b) plastyka – scenografia,  kostiumy;

c) literatura – tekst libretta;

d) teatr – gra aktorska, ruchy, gesty;

e) taniec – balet;

Rozróżniamy dwa główne rodzaje opery:

seria – poważną i operę buffa – komiczną.

Najważniejszymi ośrodkami rozwoju opery w Baroku były Rzym, Wenecja i Neapol we Włoszech oraz Francja, Hiszpania i Anglia.

 

 KLASYCYZM  1750 – 1820

Po skomplikowanej w odbiorze barokowej muzyce polifonicznej, po barokowym bogactwie formy i kształtu kompozytorzy tej epoki zaczęli dążyć do prostszych form homofonicznych.

 

Homofonia – to muzyka wielogłosowa; typ techniki kompozytorskiej wykształconej jeszcze w Baroku, który ostatecznie wyparł typ polifoniczny. Wysuwa ona na plan pierwszy jeden z 

głosów, jedną melodię. Ta melodia umieszczona jest zazwyczaj w najwyższym głosie, jest wyraźnie rozpoznawalna i dominuje nad resztą głosów. Pozostałe głosy tworzą dla niej akompaniament najczęściej w postaci akordów.

Co słychać w muzyce:

-              muzyka piękna i harmonijna, przyjemna do słuchania,

-              obowiązuje umiar i porządek,

-              Wiedeń muzyczną stolicą Europy,

-              zostaje ustalone, jakie instrumenty wchodzą w skład orkiestry symfonicznej,

Kto tworzył: Józef Haydn, Wolfgang Amadeusz Mozart, Ludwig van Beethoven – klasycy wiedeńscy.

W klasycyzmie wykształciła się nowa forma muzyczna, która stała się wzorem budowy utworów muzycznych. Wzór ten to cykl sonatowy. Według tego cyklu zbudowane są: sonata, kwartet smyczkowy, koncert i symfonia.

Cykl sonatowy składa się z czterech części

I – utrzymana w tempie szybkim

II – utrzymana w tempie wolnym

III – w tempie umiarkowanym o charakterze tanecznym

IV – finałowa w tempie szybkim

Symfonia – to zazwyczaj czteroczęściowy utwór, przeznaczony dla orkiestry symfonicznej.

Sonata klasyczna – utwór solowy przeznaczony na fortepian lub skrzypce. W sonacie skrzypcowej skrzypkowi akompaniuje pianista.

Kwartet smyczkowy – to nie tylko nazwa formy cyklicznej, ale również nazwa zespołu kameralnego składającego się z czterech instrumentalistów: 2 skrzypków, 1 altowiolisty i wiolonczelisty.

Koncert – utwór cykliczny zazwyczaj trzyczęściowy na kilka lub jeden instrument solowy i orkiestrę.

Cykl sonatowy ustalili i rozwinęli trzej wielcy kompozytorzy – Józef Haydn, Wolfgang Amadeusz Mozart i Ludwig van Beethoven. Ponieważ większość życia  spędzili w Wiedniu nazywamy ich klasykami wiedeńskimi.

 

ROMANTYZM  XIX w.

To okres wielkich rewolucji, powstań  narodowych w całej Europie i  walki o wolność.

Na początku XIX w. ukształtował się nowy prąd w sztuce, muzyce i literaturze nazwany romantyzmem. Kompozytorzy przejęli klasyczne formy muzyczne, ale inspirowali się średniowiecznymi baśniami i legendami, folklorem oraz tradycjami narodowymi. Ideałem artysty stał się zbuntowany indywidualista. 

Trudno jest określić początek. Niektóre źródła podają rok 1820.

1815 Franciszek Schubert Król Olch – pieśń romantyczna.

1821 Karol Maria Weber (Niemcy) Wolny strzelec pierwsza opera romantyczna.

Charakterystyka epoki:

Subiektywizm – opieranie się na własnych, często nieracjonalnych przesłankach podczas komponowania utworu;  motto epoki romantycznej możemy określić słowami Adama Mickiewicza:

„Czucie i wiara silniej mówią do mnie niż mędrca szkiełko i oko”

           Emocjonalizm związany ze światem pozazmysłowym – opieranie się w utworach na baśniach, legendach, podaniach; muzyka wyrazem uczuć,

            Patriotyzm – powstanie muzyki narodowej związanej z tradycją i historią danego narodu; powstanie szkół narodowych,

            Folklor – czerpanie wzorów z rodzimej kultury ludowej, wykorzystując w swoich utworach popularne melodie ludowe. 

W romantyzmie rozwinęła się miniatura instrumentalna (fortepian i inst. smyczkowe) jest to ogólna nazwa krótkich form muzyki instrumentalnej, np. preludium, etiuda, kołysanka, nokturn, bagatelle. Rozwinęła się również liryka wokalna, która odzwierciedlała zainteresowanie literaturą i kulturą ludową.

Pieśń solowa

Romantyczna pieśń solowa – to pieśń wykonywana najczęściej z towarzyszeniem fortepianu i skomponowana do tekstu literackiego. Za jej twórcę uważa się Franciszka Schuberta. Jego pieśni nie miały prostej dwu- lub trzyczęściowej formy tak popularnej w czasach przedromantycznych. Kompozytor wyznawał zasadę, że muzyka powinna jak najwierniej ilustrować treść tekstu poetyckiego. Partia fortepianu nie stanowiła już jedynie akompaniamentu ale również ilustrację ogólnego charakteru tekstu.

Pieśni tworzyli również inni kompozytorzy epoki: Robert Schumann, Franciszek Liszt, Johannes Brahms, Fryderyk Chopin czy Stanisław Moniuszko.

 Muzyka programowa i poemat symfoniczny

            Muzyka programowa – muzyka, która polegała na wywoływaniu wyobrażeń, celowo zamierzonych przez kompozytora utworu. Związana z jakimś programem, skojarzeniem, treścią pozamuzyczną. Tytuł utworu najczęściej sugerował odbiorcy jakiej treści on dotyczy – podsuwał skojarzenie lub nastrój.

            Wielu kompozytorów i uważało ten nurt za właściwy i nadawało swoim utworom tytułu na przykład literackie, by wyrazić treści z dziedziny literatury (poezji). Utwory programowe ilustrowały, odzwierciedlały, opowiadały, sugerowały, rysowały dźwiękiem przebieg danej fabuły.

            Nowymi formami doskonale nadającymi się do ilustrowania muzyką treści pozamuzycznych, były poemat symfoniczny, symfonia programowa i miniatura programowa.

            Poemat symfoniczny – najczęściej jednoczęściowy utwór na orkiestrę. Ma budowę swobodną i adekwatną do przekazywanej treści pozamuzycznej, a tytuł nawiązuje do treści literackiej. Dla potrzeb tej formy znacznie rozbudowano orkiestrę symfoniczną. Za twórców tej formy uważa się Franciszka Liszta i Hektora Berlioza.

Polscy kompozytorzy romantyczni

Fryderyk Chopin (1810 – 1849) – najwybitniejsze polski kompozytor i pianista. Komponować zaczął już w wieku siedmiu lat. Około 20 roku życia wyjechał do  Francji, gdzie żył i tworzył do końca życia. W jego mazurkach, preludiach, polonezach, nokturnach słychać bardzo wyraźnie odniesienia do polskiej muzyki ludowej: mazura, kujawiaka. Chopin stworzył własny styl bardzo trudny do odtworzenia przez innych. Oprócz utworów fortepianowych stworzył 19 pieśni i dwa koncerty fortepianowe ( e – moll, f – moll). W Warszawie co pięć lat odbywa się Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina. Zmarł i został pochowany w Paryżu a jego serce znajduje się w Warszawie.

Walc Des – dur op. 64 nr1, Etiuda c – moll op.10 nr 12 „Rewolucyjna”, Mazurek D – dur op. 33 nr 2,

Stanisław Moniuszko (1819 – 1872) – ur. we wsi Ubiel, koło Mińska, na terenie dzisiejszej Białorusi. Studiował w Berlinie na Akademii Śpiewu 1837-1840 a po ich ukończeniu zamieszkał w Wilnie, gdzie prowadził ożywioną działalność muzyczną. Po 18 latach spędzonych w tym mieście przenosi się do Warszawy i tam obejmuje stanowisko dyrektora Teatru Narodowego. Twórca polskiej pieśni romantycznej i opery narodowej. Starannie dobierając teksty tylko polskich poetów i korzystając z twórczości ludowej doprowadził do narodzin muzyki narodowej. Swoje pieśni wydał w tzw. Śpiewnikach domowych. Napisał łącznie ok. 300 pieśni – najpopularniejsze z nich to „Prząśniczka”, „Kozak”, „Znasz-li ten kraj”. Opery „Straszny dwór”, „Halka”

Henryk Wieniawski (1835-1880) – najwybitniejszy polski skrzypek oraz kompozytor romantyczny. W wieku siedmiu lat rozpoczął naukę w Paryskim Konserwatorium Muzycznym a już gdy miał jedenaście lat rozpoczął koncerty i recitale. Wirtuozowska gra połączona z żywiołowym temperamentem dawała mu ogromną popularność. Był nadwornym solistą dworu carskiego w Petersburgu oraz profesorem konserwatorium w tym mieście i Brukseli. Porównywano go do Niccolò Paganiniego.

WSPÓŁCZESNOŚĆ

            Początek tego okresu muzycznego to zmierzch XIX wieku kiedy to jeszcze tworzono utwory romantyczne jednakże ten kierunek powoli zostawał wypierany przez nowe prądy – impresjonizm oraz ekspresjonizm. W Polsce pojawił się termin „Młoda Polska”, przejęty z literatury i określał grupę artystów tworzących w latach 1890-1918.

            Okres ten możemy podzielić na trzy etapy:

• do wybuchu I wojny światowej
• okres międzywojenny
• czas po zakończeniu II wojny światowej

 

Wiek XX to odejście od systemu tonalnego dur-moll, rozwój muzyki atonalnej oraz dodekafonicznej. Wielu twórców skupiało się na eksperymentowaniu z materiałem muzycznym. Powstała muzyka konkretna, wykorzystująca wszelkie naturalne dźwięki, muzyka aleatoryczna dopuszczająca losowość i przypadek oraz muzyka elektroniczna tworzona za pomocą urządzeń elektronicznych.

 Impresjonizm i Ekspresjonizm

Impresjonizm – kierunek w sztuce zapoczątkowany przez malarzy francuskich na przełomie XIX i XX wieku. Obrazy malowane techniką barwnych plam, bez wyraźnych konturów ukazywały nie tyle przedmioty czy krajobrazy, ile wrażenia towarzyszące ich obserwacji. W muzyce kompozytorów interesowało malowanie dźwiękiem, przekazywanie krótkich wrażeń, czyli impresji, uchwycenie ulotnej chwili. Najważniejsze było stworzenie odpowiedniego, sugerowanego w tytule, nastroju poprzez zastosowanie właściwej barwy brzmienia instrumentów.  Takie utwory były najczęściej krótkie i nosiły tytuły podobne do obrazów, na przykład Morze, Światło księżyca, Ogrody w deszczu.

            Kompozytorem, który tradycyjną linię melodyczną zastąpił elementem kolorystycznym, był Claude Debussy, a do jego twórczości nawiązywał między innymi Maurice Ravel.

„Skoncentrował się na jednostce i jej wewnętrznych przeżyciach, próbując przedstawić świat wyobraźni, który może oczywiście sięgać kosmosu, ale pozostaje ciągle światem wyobrażonym przez jednostkę.

Jeżeli znamy stan miarowego i niezobowiązującego ruchu naszej wyobraźni, kiedy na przykład w słoneczny majowy dzień przed oczami naszego wyciszonego i rozleniwionego umysłu przesuwają się obrazy rzeczy istniejących i nieistniejących, to znaleźliśmy klucz do Preludium do ‘Popołudnia fauna’. Świat zewnętrzny i wewnętrzny, rzeczywistość i nierzeczywistość mieszają się tu ze sobą w całkowicie nieprzewidywalny sposób.”

Barwa dźwięku – cecha dźwięku, która pozwala odróżnić brzmienia instrumentów lub brzmienie głosu ludzkiego. Zależy od sposobu wydobywania dźwięków, siły wzbudzenia, materiałów użytych do budowy instrumentu lub jego części np. strun.

Oto niektóre określenia barw dźwięków w muzyce:

• głos o jasnej, krystalicznej barwie,
• srebrzysty ton fletu,
• ciemna barwa kontrabasu,
• metaliczny, jasny ton trąbki,
• nosowa barwa oboju,
• ciemne i dramatyczne niskie dźwięki klarnetu,

Ekspresjonizm – tu również środkiem wyrazu była barwa dźwięku, ale w odróżnieniu od impresjonistów, dla których inspiracją były wrażenia ze świata zewnętrznego, ekpresjonizm odkrywał subiektywne przeżycia wewnętrzne. Szczególnie związane one były z cierpieniem i innymi negatywnymi emocjami. Zamierzeniem ekspresjonistów, było przedstawianie wnętrza człowieka zbuntowanego, nieszczęśliwego, cierpiącego. Pokazanie emocji często skrajnych lub wręcz chorobliwych. Przedstawiciele: Aleksander Skriabin (Rosja), Arnold Schönberg („A survivor from Warsaw”), Anton Webern,

Muzyka konkretna – kierunek w muzyce współczesnej, w którym zamiast dźwięków instrumentów lub śpiewu wykorzystuje się realne dźwięki - dźwięki przyrody, odgłosy fabryczne, dźwięki ruchu ulicznego, przypadkowe głosy ludzkie itp. Dźwięki takie nagrywane były na taśmę, a następnie preparowane i miksowane w celu osiągnięcia zamierzonego efektu estetycznego.

Takie utwory istnieją jako gotowe nagrania i nie potrzebują wykonawcy. Muzyka ta oparta jest na konkretnym, istniejącym wcześniej materiale dźwiękowym. Można ją porównać do plastycznego kolażu. Twórcą kierunku jest Pierre Schaeffer. Jego śladami poszli m. in. John Cage, Karlheinz Stockhausen.

 

Przykładowa literatura muzyczna:

1. Anonim Gaude Mater Polonia

2. Anonim Bogurodzica

3. Raimbaut de Vaqueiras Kalenda Maya

4. Wacław z Szamotuł Już się zmierzcha

5. Clement Janequin Śpiew ptaków

6. Mikołaj Gomółka Klaszczmy rękoma

7. J. S. Bach Toccata i fuga d-moll

8. A. Vivaldi Pory roku

9. G. F. Haendel Mesjasz

10.  J. Haydn Symfonia G-dur nr 94 Z uderzeniem z kocioł, cz II

11.  W. A. Mozart Wesele Figara

12.  F. Chopin Mazurek Es-moll

13.  H. Wieniawski Kujawiak

14.  S. Moniuszko Halka

15.  C. Debussy Popołudnie fauna

16.  K. Penderecki Tren pamięci ofiar Hiroszimy

17.  K. Szymanowski Harnasie